Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος ονόμασε τα Χριστούγεννα «μητρόπολιν πασών των εορτών». Γιατί πράγματι, είναι η αρχή και πηγή όλων των σωτηριωδών χριστιανικών γεγονότων, που συνέβησαν στην ιστορία της σωτηρίας του ανθρώπινου γένους. Αυτή η φανέρωση του Θεού στον κόσμο μας, η είσοδός Του μέσα στη δική μας ανθρώπινη πραγματικότητα και ιστορία, μέσα στο είναι μας και τη ζωή μας, είναι πράγματι «πάντων των καινών καινότατον, το μόνον καινόν υπό τον ήλιον» όπως διδάσκει ο άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός. Με το υπερφυές αυτό μυστήριο ο Άναρχος πήρε αρχή και ο Λόγος σαρκώθηκε· ο Θεός κατέβηκε μέχρι τον άνθρωπο, ώστε ο άνθρωπος να υψωθεί μέχρι το Θεό· ο Θεός μετέσχε της δικής μας ανθρώπινης φύσης, για να μετάσχει και ο άνθρωπος της θείας· ο Θεός έγινε Υιός ανθρώπου, για να γίνει ο άνθρωπος υιός του Θεού· ο Θεός ενανθρωπίζεται για να θεωθεί ο άνθρωπος!
«Παράδοξον μυστήριον οικονομείται σήμερον. Καινοποιούνται φύσεις, και Θεός άνθρωπος γίνεται».
Το προνόμιο της διαρκούς παρουσίας του Χριστού στη ζωή μας εγγυάται και ενεργεί η Εκκλησία μας με τις ιερές Ακολουθίες και τη θεία λατρεία, κυρίως όμως με το υπερφυές μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Μέσα στη Θεία Λειτουργία γινόμαστε «θείας φύσεως κοινωνοί», μαρτυρείται η γέννηση του Χριστού και παρατείνεται η παρουσία Του στην καθημερινή μας ζωή.
Με την ενσάρκωση του Θεού συνδέεται περισσότερο όμως η Ακολουθία της Προσκομιδής ή της Προθέσεως, που προηγείται της Θείας Λειτουργίας και έχει σκοπό την προετοιμασία και την ευλογία των ευχαριστιακών ειδών, του άρτου και του οίνου, ώστε αυτά να μεταβληθούν κατά τη Θεία Λειτουργία σε Σώμα και Αίμα Χριστού.
Η λειτουργική πράξη της Προσκομιδής παρουσιάζει και μαρτυρά τα κοσμοϊστορικά γεγονότα από την Γέννηση μέχρι το θείο Πάθος του Χριστού και τον σταυρικό Του θάνατο και μάλιστα παρουσιάζει εν συμβόλοις ενώπιον των πιστών ολόκληρη τη ζωή του Κυρίου. Στο στρογγυλό σχήμα του προσφόρου ορισμένοι ερμηνευτές βλέπουν την γαστέρα της Θεοτόκου αλλά και το απεριόριστον της Θεότητας. Η εξαγωγή του Αμνού από το πρόσφορο με τη σφραγίδα ευδιάκριτη με τα γράμματα ΙΣ, ΧΡ, ΝΙ, ΚΑ συμβολίζει τη γέννηση του Θεανθρώπου.Οι κλασικοί ερμηνευτές της Θείας Λειτουργίας βλέπουν να εικονίζεται με την πράξη της εξαγωγής του Αμνού από το πρόσφορο η Γέννηση του Χριστού από την Παρθένο Μαρία εκ της οποίας γεννήθηκε σωματικώς
Στη συνέχεια ο Αμνός τοποθετείται από τον ιερέα πάνω στο ιερό δισκάριο, το οποίο συμβολίζει τη φάτνη όπου γεννήθηκε το θείο βρέφος. Άλλωστε, ο ίδιος ο χώρος στον οποίο τελείται η ακολουθία αυτή, η Πρόθεση, αρχιτεκτονικά έχει σχήμα κόγχης και συμβολίζει το Σπήλαιο της Γεννήσεως. Παλαιότερα στον χώρο αυτό ιστορείτο η παράσταση της Γεννήσεως του Χριστού. Επιπλέον, ο αστερίσκος, που τοποθείται πάνω στο δισκάριο και υπεράνω του Αμνού, υποδηλώνει τον αστέρα που οδήγησε τους Μάγους σε προσκύνηση του γεννηθέντος Χριστού. Τα καλύμματα του δίσκου συμβολίζουν τα «σπάργανα» με τα οποίο περιεβλήθη το θείο βρέφος ενώ το θυμίαμα που προσφέρεται από τον ιερέα κατά το πέρας της Προσκομιδής, μας θυμίζει το λιβάνι και τη σμύρνα, τα οποία προσέφεραν οι Μάγοι, αλλά τιμητικώς και όλοι οι πιστοί, προ τον Μεσσία. Η κάλυψη και η διακριτική παραμονή των θείων Δώρων στην Πρόθεση μαρτυρά και συμβολίζει την παραμονή του Κυρίου στη Ναζαρέτ κατά τα χρόνια πριν την έναρξη της δημόσιας παρουσίας Του και της πραγματοποίησης του λυτρωτικού Του έργου.
Μία ακόμη ένδειξη του συμβολισμού της Προσκομιδής με τη Γέννηση του Κυρίου είναι και η σύσταση προς τον λειτουργό να λέγει την ώρα της προετοιμασίας των ιερών σκευών για την έναρξη της Προσκομιδής το γνωστό προεόρτιο τροπάριο της Γεννήσεως: «Ετοιμάζου Βηθλεέμ, ήνοικται πάσιν η Εδέμ…» Το ίδιο ισχύει και για την έναρξη της απολύσεως της Προσκομιδής: «Ο εν σπηλαίω γεννηθείς και εν φάτνη ανακληθείς…».
Η μικρή φάτνη, που είναι ένα απλό παχνί ζώων, έχει δεχθεί τον πανταχού παρόντα που κανένας τόπος δεν τον χωράει. Η ενανθρώπηση του Θεού αρχίζει και καταλήγει με την ταπείνωση που, κατά τους Πατέρες, είναι η «στολή της θεότητος».
Στην εικονογραφία της Γεννήσεως του Χριστού οι ριγωτές ταινίες στα σπάργανα του θείου βρέφους μοιάζουν ίδιες μ᾿ εκείνες του σαβανωμένου Χριστού σε παραστάσεις της Ταφής Του και παραπέμπουν οπτικά στην παράσταση της Ανάστασης του Λαζάρου, προτυπώνοντας με τον τρόπο αυτό τα εντάφια οθόνια και την μετέπειτα ταφή του Κυρίου. Η σύνδεση αυτή της Γεννήσεως του Χριστού με το μελλοντικό πάθος Του τονίζεται από τον άγιο Ρωμανό το Μελωδό σε χριστουγεννιάτικο ύμνο του, όπου το θείο βρέφος φέρεται να απευθύνεται προς τη μητέρα Του, ειδοποιώντας την για το Πάθος και τη σταυρική του θυσία. Τη σχέση των βρεφικών σπαργάνων με τα εντάφια σπάργανα, τονίζει και ο άγιος Συμεών Θεσσαλονίκης όταν ερμηνεύει το νόημα που έχουν τα καλύμματα της αγίας Τράπεζας: «Ως και τα καλύμματα, τα σπάργανα του τάφου άμα γαρ και τα της σαρκώσεως και του θανάτου τυπούσιν, ότι διά τούτο σεσάρκωται ίνα σφαγιασθή υπέρ ημών».
Το σπήλαιο της Γεννήσεως θυμίζει εκείνο του Άδη, ενώ η ίδια η φάτνη, με τη μαρμάρινη κατασκευή μορφή με την οποία πολλές φορές αποδίδεται, παραπέμπει σε ταφικό μνημείο.
Σε δεσπόζουσα θέση στην εικόνα της Γεννήσεως του Χριστού βρίσκεται και το αστέρι, το οποίο τελικά στάθηκε πάνω από το σπήλαιο, ρίχνοντας μία ακτίνα του πάνω από την κεφαλή του Χριστού. Έτσι, το αστέρι γίνεται και ένας αγγελιοφόρος από το υπερπέραν, που μηνύει ότι στη γη γεννήθηκε «ο εν τοις ουρανοίς» Θεός. Το αστέρι, αφού οδήγησε τους Μάγους στη φάτνη, μας δείχνει τώρα την κατεύθυνση που χαράσσει η ενσάρκωση της φιλάνθρωπης αγάπης του Θεού.
Ο όσιος Συμεών ο Νέος Θεολόγος μας λέγει ότι αυτός που ξέρει τι σημαίνει θεάρεστος εορτή, αυτός που δε μένει στα φαινομενικά στοιχεία της γιορτής, βλέπει κάθε γιορτή σαν ένα μέρος από τα επουράνια και την αιωνιότητα. Και σήμερα, που η πατρίδα μας αλλά και ολόκληρος ο γαλάζιος πλανήτης μας χειμάζεται από την υγειονομική κρίση, σήμερα που το σκοτάδι που περιβάλλει τον σημερινό άνθρωπο φαντάζει πιο βαθύ κι από την πιο σκοτεινή παραμονή Χριστουγέννων, χρειάζεται να διατηρηθεί η ελπίδα ότι κάποτε θα μπορέσει να δεί τη λάμψη που εκπέμπει το θείο βρέφος μέσα στη καρδιά του.
Το θαύμα τελεσιουργείται στα εσώτερα της ψυχής. Όσο ο άνθρωπος καλλιεργεί την αγάπη και την ταπείνωση, τόσο γίνεται πιο οικείος με τον γεννηθέντα στην ταπεινή φάτνη Χριστό. Σπήλαιο γίνεται τότε η ταπεινή καρδιά του.