Είναι η αρχαιότερη από τις μεγάλες νηστείες της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Καθιερώθηκε τον 4ο αιώνα. Αρχικά διαρκούσε έξι εβδομάδες ενώ αργότερα, προστέθηκε και η έβδομη εβδομάδα.

Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή των Ορθοδόξων Χριστιανών, μοιάζει πολύ με τη Σαρακοστή στο Δυτικό Χριστιανισμό . Υπάρχουν κάποιες διαφορές στον υπολογισμό της σαρακοστής (πέραν του υπολογισμού της ημέρας του Πάσχα) και το πώς αυτή ασκείται τόσο λειτουργικά στη δημόσια λατρεία της εκκλησίας όσο και ατομικά.
Σκοπός

Ο σκοπός της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, είναι να προετοιμάσει τους πιστούς, όχι μόνο για να τιμήσουν, αλλά και να εισέλθουν στα Άγια Πάθη και την Ανάσταση του Ιησού. Το σύνολο του Ορθοδόξου βίου επικεντρώνεται γύρω από την Ανάσταση. Η Μεγάλη Τεσσαρακοστή προτίθεται να είναι το «εργαστήρι», όπου ο χαρακτήρας του πιστού ανυψώνεται και εδραιώνεται πνευματικά· όπου η ζωή του ξανά αφιερώνεται στις αρχές και τα ιδεώδη του Ευαγγελίου· όπου η νηστεία και η προσευχή κορυφώνονται με τη βαθιά πεποίθηση της ζωής· όπου η απάθεια και η αδιαφορία μετατρέπονται σε έντονες δραστηριότητες πίστης και καλών έργων.

Η ίδια η Σαρακοστή δεν είναι προς χάριν της Σαρακοστής, όπως και η νηστεία δεν είναι προς χάριν της νηστείας. Μάλλον, αυτά είναι τα μέσα με τα οποία και για τα οποία, ο πιστός προετοιμάζει τον εαυτό του για να φτάσει, να αποδεχθεί και να επιτύχει το κάλεσμα του Σωτήρος του. Ως εκ τούτου, η σημασία της Μεγάλης Σαρακοστής εκτιμάται ιδιαιτέρως, όχι μόνο από τους μοναχούς οι οποίοι αυξάνουν σταδιακά το χρονικό διάστημα της Σαρακοστής, αλλά και από τους ίδιους τους λαϊκούς.

Στην Ορθόδοξη Εκκλησία, ο ασκητισμός δεν είναι αποκλειστικά και μόνο για τους “επαγγελματίες” θρησκευτικούς, αλλά και για κάθε λαϊκό άτομο επίσης, σύμφωνα με την αντοχή του. Ως εκ τούτου, η Μεγάλη Σαρακοστή είναι ένα ιερό Εκπαιδευτήριο της Εκκλησίας, για να χρησιμεύσει στον πιστό να συμμετάσχει, ως μέλος του Μυστικού Σώματος του Χριστού. Παρέχει στον κάθε ενδιαφερόμενο, μια ετήσια ευκαιρία για αυτοεξέταση και τη βελτίωση των προτύπων της πίστης και της ηθικής στην Χριστιανική του ζωή.

Η βαθιά πρόθεση του πιστού κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ενθυλακώνεται στα λόγια του Αποστόλου Παύλου: «Ξεχνώ αυτά που είναι πίσω μου και κάνω ό,τι μπορώ για να φτάσω αυτά που βρίσκονται μπροστά μου. Αγωνίζομαι να τερματίσω και προσβλέπω στο βραβείο της ουράνιας πρόσκλησης του Θεού δια του Ιησού Χρηστού.» (Προς Φιλιππησίους 3:13-14).

Μέσω της αφιέρωσης περισσότερου χρόνου από ό, τι συνήθως στην προσευχή και τον διαλογισμό για την Αγία Γραφή και την Ιερά Παράδοση από την Εκκλησία, ο πιστός στον Χριστό γίνεται μέσω της χάριτος του Θεού πιο θεοειδής. Η στάση προς αυτήν την περίοδο είναι πολύ θετική, δεν είναι τόσο πολύ μια περίοδος μετανοίας, όπως τη σκέφτονται οι «Δυτικοί», ως μια προσπάθεια να ανακαταλάβουμε την πραγματική μας κατάσταση όπως ήταν με τον Αδάμ και την Εύα πριν από την πτώση – για να ζήσουμε καθαρές ζωές.