Ὑπάρχουν τινές οἱ ὁποῖοι λέγουν ὅτι οἱ μοναχοί ὀφείλουν νά ὑπηρετοῦν τόν κόσμον, ἵνα μή τρώγουν τόν ἄρτον δωρεάν. Πρέπει ὅμως νά ἐννοήσωμεν εἰς τί ἔγκειται ἡ ὑπηρεσία αὕτη καί τίνι τρόπῳ ὀφείλει ὁ μοναχός νά βοηθῇ τόν κόσμον.

Ὁ μοναχός εἶναι ἱκέτης ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου· θρηνεῖ δι’ ὅλον τόν κόσμον· καί εἰς τοῦτο ἔγκειται τό κύριον ἔργο αὐτοῦ.

Ποῖος ἆρά γε προτρέπει αὐτόν, ὅπως χέῃ δάκρυα δι’ ὅλον τόν κόσμον;

Ὁ Κύριος Ἰησοῦς Χριστός, ὁ Υἱός τοῦ Θεοῦ, ἐμπνέει τόν μοναχόν. Αὐτός δίδει εἰς τόν μοναχόν τήν ἀγάπην τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί ἐκ τῆς ἀγάπης αὐτῆς ἡ καρδία τοῦ μοναχοῦ εἶναι πάντοτε περίλυπος διά τόν λαόν, ἐπειδή δέν σῴζονται πάντες. Ὁ Ἴδιος ὁ Κύριος ἦτο τοσοῦτον περίλυπος διά τόν λαόν, ὥστε παρέδωκεν Ἑαυτόν εἰς τόν διά σταυροῦ θάνατον. Καί ἡ Παναγία τήν αὐτήν λύπην διά τούς ἀνθρώπους ἔφερεν ἐν τῇ καρδίᾳ Αὐτῆς καί ὁμοίως πρός τόν Ἠγαπημένον Αὐτῆς Υἱόν îεἰς τέλοςï ἐπόθει τήν σωτηρίαν τοῦ σύμπαντος κόσμου.

Τό αὐτό Ἅγιον Πνεῦμα ἔδωκεν ὁ Κύριος καί εἰς τούς Ἀποστόλους, καί εἰς τούς Ἁγίους ἡμῶν Πατέρας, καί εἰς τούς ποιμένας τῆς Ἐκκλησίας. Εἰς τοῦτο συνίσταται ἡ διακονία ἡμῶν ἐν τῷ κόσμῳ. Καί διά τοῦτο οὔτε οἱ ποιμένες τῆς Ἐκκλησίας, οὔτε οἱ μοναχοί πρέπει νά ἀπασχολῶνται εἰς κοσμικά προβλήματα, ἀλλά νά μιμῶνται τήν Θεομήτορα, Ἥτις ἐντός τοῦ Ναοῦ, εἰς τά îἍγια τῶν Ἁγίωνï, ἡμέρας καί νυκτός ἐμελέτα ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου καί ἔμενε πρεσβεύουσα ὑπέρ τοῦ λαοῦ.

Δέν εἶναι ἔργον τοῦ μοναχοῦ, ἵνα διακονῇ τόν κόσμον ἐκ τοῦ κόπου τῶν χειρῶν αὐτοῦ. Τοῦτο εἶναι ἔργον τῶν ἐν τῷ κόσμῳ. Οἱ ἐν τῷ κόσμῳ προσεύχονται ὀλίγον, ὁ δέ μοναχός διηνεκῶς. Χάρις εἰς τούς μοναχούς ἡ προσευχή ἐπί τῆς γῆς οὐδέποτε παύει. Καί ἐν τούτῳ ὠφελεῖται ὅλος ὁ κόσμος, διότι ὁ κόσμος ἵσταται διά τῆς προσευχῆς, ὅταν δέ ἐξασθενήσῃ ἡ προσευχή, τότε θά ἀπολεσθῇ ὁ κόσμος.

Καί τί δύναται νά παραγάγῃ ὁ μοναχός διά τῶν χειρῶν αὐτοῦ; Θά κερδίσῃ ἀσήμαντόν τι ποσόν διά τήν ἐργασίαν ὅλης τῆς ἡμέρας. Τί εἶναι τοῦτο ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ; Μία σκέψις ὅμως εὐάρεστος εἰς τόν Θεόν τελεῖ θαύματα. Βλέπομεν τοῦτο ἐκ τῆς Γραφῆς.

Ὁ προφήτης Μωϋσῆς προσηυχήθη νοερῶς, καί ὁ Κύριος εἶπεν εἰς αὐτόν, îΜωϋσῆ, τί βοᾷς πρός Με;ï, καί ἔσῳσεν ὁ Κύριος τούς Ἰσραηλίτας ἐκ τοῦ ὀλέθρου (Ἔξ. ιδ¢ 15). Ὁ Μέγας Ἀντώνιος ἐβοήθει τόν κόσμον διά τῆς προσευχῆς καί οὐχί διά τῶν χειρῶν αὐτοῦ. Ὁ Ὅσιος Σέργιος διά τῆς νηστείας καί τῆς προσευχῆς ἐβοήθησε τόν Ρωσικόν λαόν νά ἀπελευθερωθῇ ἐκ τοῦ ταταρικοῦ ζυγοῦ. Ὁ Ὅσιος Σεραφείμ προσηυχήθη νοερῶς, καί τό Ἅγιον Πνεῦμα κατέβη ἐπί τοῦ Μοτοβίλωφ. Τοῦτο ἀκριβῶς εἶναι τό κύριον ἔργον τῶν μοναχῶν.

Ἐάν ὅμως ὁ μοναχός εἶναι ἀμελής καί δέν ἔφθασεν εἰς ἀδιάλειπτον θεωρίαν τοῦ Θεοῦ, τότε ἄς διακονῇ τούς προσκυνητάς καί ἄς ὑπηρετῇ τούς κοσμικούς ἐκ τῶν κόπων αὐτοῦ. Καί τοῦτο εἶναι εὐάρεστον εἰς τόν Θεόν, ἀλλά γνώριζε ὅτι αὐτό εἶναι μακράν τοῦ ἀληθινοῦ μοναχισμοῦ.

Ὁ μοναχός ὀφείλει νά παλαίῃ κατά τῶν παθῶν καί βοηθούμενος ὑπό τοῦ Θεοῦ νά νικᾷ ταῦτα. Ὁ μοναχός ἄλλοτε μέν ἀπολαύει μακαριότητος ἐν τῷ Θεῶ καί ζῇ ὡς ἐν τῷ παραδείσῳ, πλησίον τοῦ Θεοῦ, ἄλλοτε δέ θρηνεῖ δι᾿ ὅλον τόν κόσμον, διότι ἐπιθυμεῖ ὅπως πάντες σωθοῦν.

Οὕτω τό Ἅγιον Πνεῦμα διδάσκει τόν μοναχόν νά ἀγαπᾷ τόν Θεόν, νά ἀγαπᾷ καί τόν κόσμον.

Θά εἴπῃς, ἴσως, ὅτι νῦν δέν ὑπάρχουν τοιοῦτοι μοναχοί, οἵτινες προσεύχονται διαπύρως ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου. Ἐγώ ὅμως θά εἴπω εἰς σέ ὅτι, ὅταν ἐπί τῆς γῆς δέν θά ὑπάρχουν πλέον ἄνθρωποι πρεσβεύοντες ὑπέρ τοῦ κόσμου, τότε ὁ κόσμος θά παρέλθῃ, θά ἔλθουν αἱ μεγάλαι ὠδῖνες. Καί ἤδη ὑπάρχουν αἱ ἀρχαί αὐτῶν.

Ὁ κόσμος ἵσταται διά τῶν προσευχῶν τῶν Ἁγίων. Καί ὁ μοναχός ἐκλήθη, ἵνα προσεύχηται ὑπέρ τοῦ κόσμου δι᾿ ὅλου τοῦ εἶναι αὐτοῦ. Εἰς τοῦτο ἔγκειται ἡ διακονία αὐτοῦ καί διά τοῦτο μή ἐπιβαρύνετε αὐτόν διά κοσμικῶν μεριμνῶν. Ὁ μοναχός ὀφείλει νά ζῇ ἐν συνεχεῖ ἐγκρατείᾳ. Ἐάν ὅμως εἶναι ἀπησχολημένος εἰς κοσμικάς φροντίδας, τότε ἀναγκάζεται νά τρώγῃ πλεῖον, καί ἐκ τούτου προκαλεῖται γενική ζημία, διότι ὁ τρώγων ὑπέρ τό δέον δέν δύναται πλέον νά προσεύχηται, ὡς ὤφειλεν. Ἡ χάρις ἀγαπᾷ νά ζῇ ἐν ἀπεξηραμμένῳ δι᾿ ἀσκήσεως σώματι.

Ὁ κόσμος νομίζει ὅτι οἱ μοναχοί εἶναι ἀνωφελές γένος. Ἀλλ᾿ ἀδίκως σκέπτονται οὕτω. Δέν γνωρίζουν ὅτι ὁ μοναχός εἶναι εὐχέτης ὑπέρ ὅλου τοῦ κόσμου. Δέν βλέπουν τάς προσευχάς αὐτοῦ καί δέν γνωρίζουν ὁπόσον ἐλεημόνως δέχεται αὐτάς ὁ Κύριος. Οἱ μοναχοί διεξάγουν ἰσχυρόν πόλεμον κατά τῶν παθῶν καί διά τόν ἀγῶνα αὐτόν θά εἶναι μεγάλοι παρά τῷ Θεῷ.

Ἐγώ ὁ ἴδιος εἶμαι ἀνάξιος νά ὀνομάζωμαι μοναχός. Ἔζησα ὑπέρ τά τεσσαράκοντα ἔτη ἐν τῇ Μονῇ καί αἰσθάνομαι ἐμαυτόν ὡς ἀρχάριον ὑποτακτικόν. Γνωρίζω ὅμως μοναχούς, οἵτινες εἶναι πλησίον τοῦ Θεοῦ καί τῆς Παναγίας. Ὁ Κύριος εἶναι τοσοῦτον ἐγγύς ἡμῶν, ἐγγύτερον τοῦ ἀέρος, τόν ὁποῖον ἀναπνέομεν. Ὁ ἀήρ εἰσέρχεται εἰς τό σῶμα καί φθάνει μέχρι τῆς καρδίας, ἀλλ᾿ ὁ Κύριος ζῇ ἐντός τῆς καρδίας τοῦ ἀνθρώπου: «ἐνοικήσω ἐν αὐτοῖς καί ἐμπεριπατήσω… καί ἔσομαι ὑμῖν εἰς Πατέρα, καί ὑμεῖς ἔσεσθέ Μοι εἰς υἱούς καί θυγατέρας, λέγει Κύριος Παντοκράτωρ» (Β´ Κορ. στ´ 16-18).

Ἰδού ἡ χαρά ἡμῶν: Ὁ Θεός μεθ᾿ ἡμῶν καί ἐν ἡμῖν.

Γνωρίζουν τοῦτο ἆρα γε πάντες; Δυστυχῶς, οὐχί πάντες, ἀλλά μόνον ἐκεῖνοι οἵτινες ἐταπεινώθησαν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ καί ἀπέκοψαν τό ἴδιον αὐτῶν θέλημα, διότι ὁ Θεός «ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται», ζῇ δέ μόνον ἐν τῇ ταπεινῇ καρδίᾳ. Ὁ Κύριος χαίρει, ὅταν ἐνθυμώμεθα τήν εὐσπλαγχνίαν Αὐτοῦ καί ἐξομοιούμεθα πρός Αὐτόν διά τῆς ταπεινώσεως.

Ὅπως ὁ Λουκᾶς καί ὁ Κλεόπας εἶχον τάς καρδίας καιομένας, ὅτε περιεπάτει μετ᾿ αὐτῶν ὁ Κύριος, οὕτω καί νῦν αἱ καρδίαι πολλῶν μοναχῶν καίουν ἐκ τῆς ἀγάπης πρός τόν Κύριον καί αἱ ψυχαί αὐτῶν ἐν ταπεινώσει πνεύματος καί ἐν ἀγάπῃ ἐκολλήθησαν εἰς τόν Ἕνα Θεόν. Ἀλλ᾿ ἡ ψυχή τοῦ μοναχοῦ, ὅστις ἔχει προσπάθειαν πρός χρήματα ἤ πράγματα ἤ γενικῶς πρός ὅ,τιδήποτε γήϊνον, δέν δύναται νά ἀγαπήσῃ τόν Θεόν, ὡς θά ἔπρεπε, διότι ὁ νοῦς αὐτοῦ διχάζεται καί πρός τόν Θεόν καί πρός τά πράγματα, ἐνῷ ὁ Κύριος εἶπεν ὅτι δέν δυνάμεθα νά δουλεύωμεν εἰς δύο κυρίους. Οὕτως ὁ νοῦς τῶν κοσμικῶν ἀπασχολεῖται εἰς τά γήϊνα, καί διά τοῦτο δέν δύνανται νά ἀγαποῦν τόν Θεόν, ὅπως ἀγαποῦν Αὐτόν οἱ μοναχοί.

Ἄν καί ὁ μοναχός καταγίνηται καί εἰς τά ἐπίγεια, ὅσον τοῦτο εἶναι ἀναγκαῖον διά τήν ζωήν τοῦ σώματος, τό πνεῦμα ὅμως αὐτοῦ καίει ἐξ ἀγάπης πρός τόν Θεόν. Ἄν καί ἐργάζηται διά τῶν χειρῶν αὐτοῦ, ἐν τούτοις διά τοῦ νοῦ μένει ἐν τῷ Θεῷ. Ὅπως οἱ Ἅγιοι Ἀπόστολοι ἐκήρυττον τόν λόγον εἰς τόν λαόν, ἀλλ᾿ ἡ ψυχή αὐτῶν ἦτο πλήρως ἐν τῷ Θεῷ —διότι τό Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἔζη ἐντός αὐτῶν καί ὡδήγει τόν νοῦν καί τήν καρδίαν αὐτῶν— ὁμοίως καί ὁ μοναχός, ἔστω καί ἄν ἐν σώματι κάθηται ἐντός τοῦ μικροῦ καί πτωχοῦ κελλίου αὐτοῦ, πνεύματι θεωρεῖ τό μεγαλεῖον τοῦ Θεοῦ. Ἐν παντί φυλάττει τήν συνείδησιν αὐτοῦ καθαράν, ὅπως μή θλίψῃ διά τινος τόν ἀδελφόν, μή λυπήσῃ τό ἐν αὐτῷ Ἅγιον Πνεῦμα διά τινος κακοῦ λογισμοῦ· ταπεινοῖ τήν ψυχήν αὐτοῦ, καί διά τῆς ταπεινώσεως ἐκδιώκει τούς ἐχθρούς ἀπ᾿ αὐτοῦ καί ἀπ᾿ ἐκείνων τῶν ἀνθρώπων, οἵτινες ζητοῦν τάς προσευχάς αὐτοῦ.

Ὑπάρχουν μοναχοί, οἵτινες γνωρίζουν τόν Θεόν, γνωρίζουν καί τήν Θεοτόκον καί τούς Ἁγίους Ἀγγέλους καί τόν παράδεισον· συγχρόνως δέ οὗτοι γνωρίζουν καί τούς δαίμονας καί τά κολαστήρια τοῦ ᾅδου, καί γνωρίζουν ταῦτα ἐκ πείρας.

Πνεύματι Ἁγίῳ ἡ ψυχή γνωρίζει τόν Θεόν. Τό Πνεῦμα τό Ἅγιον δίδει, κατά τό ἐφικτόν εἰς τόν ἄνθρωπον, ἵνα γνωρίσῃ οὗτος, ἔτι ἐντεῦθεν, τήν χαράν τοῦ παραδείσου, τήν ὁποίαν ἄνευ τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ ὁ ἄνθρωπος δέν δύναται νά βαστάσῃ, καί ἀποθνῄσκει.

Ἐκ τῆς πολυετοῦς πείρας ὁ μοναχός διεξάγει τόν πόλεμον κατά τῶν ὑπερηφάνων ἐχθρῶν, καί τό Ἅγιον Πνεῦμα διδάσκει καί σοφοῖ αὐτόν καί δίδει εἰς αὐτόν τήν δύναμιν νά νικήσῃ. Ὁ σοφός μοναχός διά τῆς ταπεινώσεως ἀποκρούει πᾶσαν ὑψηλοφροσύνην καί ὑπερηφανίαν. Λέγει:

«Εἶμαι ἀνάξιος τοῦ Θεοῦ καί τοῦ παραδείσου. Ἐγώ εἶμαι ἄξιος τῶν βασάνων τοῦ ᾅδου καί αἰωνίως θά καίωμαι ἐν τῷ πυρί. Ἀληθῶς, εἶμαι χείριστος πάντων καί ἀνάξιος ἐλέους».

Τό Ἅγιον Πνεῦμα διδάσκει νά σκεπτώμεθα οὕτω περί ἑαυτῶν. Καί ὁ Κύριος χαίρει δι᾿ ἡμᾶς, ὅταν ταπεινοῦμεν καί καταδικάζωμεν ἑαυτούς, καί δίδει εἰς τήν ψυχήν χάριν.

Ὅστις ἐταπείνωσεν ἑαυτόν, οὗτος ἐνίκησε τούς ἐχθρούς. Ὅστις ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ θεωρεῖ ἑαυτόν ἄξιον τῆς αἰωνίου φλογός, εἰς αὐτόν οὐδείς ἐχθρός δύναται νά προσεγγίσῃ, καί τότε ἐν τῇ ψυχῇ δέν ὑπάρχει τόπος δι᾿ ἐμπαθεῖς λογισμούς, ἀλλ᾿ ὅλος ὁ νοῦς καί ὅλη ἡ καρδία μένουν σταθερῶς ἐν τῷ Θεῷ. Ὅστις δέ ἐγνώρισε τό Πνεῦμα τό Ἅγιον καί ἔμαθε παρ᾿ Αὐτοῦ τήν ταπείνωσιν, οὗτος ἐγένετο ὅμοιος πρός τόν διδάσκαλον αὐτοῦ Ἰησοῦν Χριστόν, τὀν Υἱόν τοῦ Θεοῦ.

Πάντες ἡμεῖς, οἱ ἀκόλουθοι τοῦ Χριστοῦ, ὁ ἐκλεκτός λαός τοῦ Θεοῦ, καί κυρίως οἱ μοναχοί, διεξάγομεν ἀγώνα κατά τοῦ ἐχθροῦ. Εὑρισκόμεθα ἐν πολέμῳ, καί ἡ μάχη ἡμῶν γίνεται καθ᾿ ἑκάστην ἡμέραν καί ὥραν, καί ὅστις ἀγαπᾷ νά ἀποκόπτῃ τό θέλημα αὐτοῦ, μένει ἄτρωτος ἐκ τοῦ ἐχθροῦ. Ἵνα νικήσῃς δέ τελείως τόν ἐχθρόν, πρέπει νά μάθῃς τήν κατά Χριστόν ταπείνωσιν.

Ἀλλ᾿ ἄς μή ἀπογινώσκωμεν ἑαυτούς, διότι ὁ Κύριος εἶναι ἀπείρως ἐλεήμων καί ἀγαπᾷ ἡμᾶς.

Ὁ Θεός διά τῆς χάριτος τοῦ Ἁγίου Πνεύματος δίδει εἰς τήν ψυχήν νά γνωρίσῃ ποία προσευχή προσιδιάζει εἰς ἀρχαρίους, ποία εἶναι μέση καί ποία τελεία. Ἀλλά καί τήν τελείαν προσευχήν ὁ Κύριος δέχεται, οὐχί διότι ἡ ψυχή εἶναι τελεία, ἀλλά διότι Οὗτος εἶναι ἐλεήμων καί θέλει, ὡς φιλόστοργος μήτηρ, νά παρηγορήσῃ τήν ψυχήν, ὥστε ἔτι μᾶλλον νά ζέῃ καί νά μή γνωρίζῃ ἀνάπαυσιν ἡμέρας καί νυκτός.

Ἡ καθαρά προσευχή χρῄζει ψυχικῆς εἰρήνης, ἡ δέ εἰρήνη ἐν τῇ ψυχῇ εἶναι ἀδύνατος χωρίς ὑπακοῆς καί ἐγκρατείας.

Οἱ Ἅγιοι Πατέρες ἔθεσαν τήν ὑπακοήν ὑπέρ τήν νηστείαν καί τήν προσευχήν, διότι ἄνευ τῆς ὑπακοῆς ὁ ἄνθρωπος δύναται νά νομίζῃ περί ἑαυτοῦ ὅτι εἶναι σπουδαῖος ἀσκητής καί εὐχέτης. Ὅστις δέ ἀπέκοψεν ἐν πᾶσι τό θέλημα αὐτοῦ ἐνώπιον τοῦ γέροντος καί τοῦ πνευματικοῦ, οὗτος ἔχει νοῦν καθαρόν.

Ὁ ἀνυπήκοος μοναχός οὐδέποτε θά γνωρίσῃ τί ἐστιν ἡ καθαρά προσευχή. Ὁ ἀγέρωχος καί αὐθαίρετος, καί ἄν ἔτι ἔζῃ ἑκατόν χρόνους ἐν τῇ Μονῇ, οὐδέν πνευματικόν θά ἐμάνθανε, διότι διά τῆς ἀνυπακοῆς προσβάλλει τούς γέροντας καί ἐν τῷ προσώπῳ αὐτῶν τόν Θεόν.

Οὐαί εἰς τόν μοναχόν ἐκεῖνον ὅστις δέν ὑπακούει εἰς τούς γέροντας. Προτιμότερον νά ἔμενεν εἰς τόν κόσμον. Ἀλλά καί ἐν τῷ κόσμῳ οἱ ἄνθρωποι ὑπακούουν εἰς τούς γονεῖς καί ἐκτιμοῦν τούς πρεσβυτέρους, ὑποτάσσονται εἰς τούς ἀνωτέρους καί εἰς τάς ἀρχάς.

Οὐαί εἰς ἡμᾶς. Ὁ Κύριος, ὁ Βασιλεύς τοῦ οὐρανοῦ καί τῆς γῆς καί τοῦ σύμπαντος κόσμου, ἐταπείνωσεν Ἑαυτόν καί ὑπετάσσετο εἰς τήν Μητέρα Αὐτοῦ καί τόν Ἅγιον Ἰωσήφ, ἡμεῖς δέ δέν θέλομεν νά ὑπακούωμεν εἰς τόν γέροντα, πνευματικόν πατέρα, τόν ὁποῖον ἀγαπᾷ ὁ Κύριος καί εἰς τόν ὁποῖον ἐνεπιστεύθη ἡμᾶς. Καί ἐάν ὁ γέρων εἶναι δυσκόλου χαρακτῆρος, ὅπερ εἶναι διά τόν ὑποτακτικόν μέγαλη δυστυχία, ὅμως καί τότε ὁ ὑποτακτικός ὀφείλει νά προσεύχηται ὑπέρ αὐτοῦ εἰς τόν Θεόν ἐν πνεύματι ταπεινώσεως, καί ὁ Κύριος ὁπωσδήποτε θά ἐλεήσῃ καί τόν ὑποτακτικόν καί τόν γέροντα αὐτοῦ

Μοναχοί τινες δυσφοροῦν καί εὑρίσκουν προφάσεις: ἤ ἡ ὑπακοή1 εἶναι δύσκολη, ἤ τό κελλίον εἶναι ἀκατάλληλον, ἤ ὁ Προεστώς (ὁ Γέρων)2 ἔχει βίαιον χαρακτῆρα. Ἀλλά δέν ἐννοοῦν οὗτοι ὅτι οὔτε τό κελλίον, οὔτε τό διακόνημα, οὔτε ὁ Γέρων, ἀποτελοῦν τήν πραγματικήν αἰτίαν τῆς δυσφορίας αὐτῶν, ἀλλ᾿ ἡ ψυχή αὐτῶν εἶναι ἄρρωστος. Εἰς τήν ὑπερήφανον ψυχήν οὐδέν ἀρέσκει, εἰς τόν ταπεινόν ἄνθρωπον ὅμως τά πάντα εἶναι ἀνεκτά.

Ἐάν ὁ Προεστώς εἶναι κακός, τότε εὔχου ὑπέρ αὐτοῦ καί θά ἔχῃς εἰρήνην ἐν τῇ καρδίᾳ. Ἐάν τό κελλίον εἶναι ἀκατάλληλον ἤ τό διακόνημα φορτικόν ἤ ἡ ἀσθένεια βαρεῖα, τότε λογίζου ἐν ἑαυτῷ, «ὁ Κύριος βλέπει καί γνωρίζει τήν κατάστασίν μου· οὗτως ηὐδόκησεν ὁ Θεός», καί θά μένῃς εἰρηνικός. Ἐάν ἡ ψυχή δέν παραδοθῇ εἰς τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, οὐδαμοῦ θά μένῃ εἰρηνική, καί ἐάν εἰσέτι πολύ νηστεύῃ καί προσεύχηται ἐκτενῶς. Ὅστις ἐνοχοποιεῖ τούς ἀνθρώπους, διότι οὗτοι προσέβαλον αὐτόν, δέν γνωρίζει ὅτι ἡ ψυχή αὐτοῦ εἶναι ἄρρωστος καί ὅτι αἱ προσβολαί δέν εἶναι ἡ ἀληθινή αἰτία τῶν παθημάτων αὐτοῦ. Ὅστις ἐκπληροῖ τό ἴδιον θέλημα, οὗτος οὐδόλως εἶναι σοφός· ὅστις ὅμως εἶναι ὑπήκοος, ἐκεῖνος ταχέως προοδεύει, διότι ἀγαπᾷ αὐτόν ὁ Κύριος. Ἐάν εἴς τινα ὑπάρχῃ ἔστω καί μικρά χάρις Ἁγίου Πνεύματος, οὗτος ἀγαπᾶ πᾶσαν ἐξουσίαν δοθεῖσαν ὑπό τοῦ Θεοῦ καί μετά χαρᾶς ὑποτάσσεται εἰς αὐτήν πρός δόξαν Θεοῦ. Ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ ἡμῶν τοῦτο εἶναι γνωστόν δι᾿ Ἁγίου Πνεύματος, καί οἱ Πατέρες ἔγραψαν περί τούτου.

Εἶναι ἀδύνατον νά διατηρήσωμεν τήν ψυχικήν εἰρήνην, ἐάν δέν φυλάττωμεν τόν νοῦν. Ἐάν θέλῃ τις νά ἔχῃ ψυχικήν εἰρήνην, πρέπει νά εἶναι ἐγκρατής, διότι ἡ εἰρήνη φυγαδεύεται καί ἐξ αἰτίας τοῦ σώματος ἡμῶν. Δέν πρέπει νά εἶσαι περίεργος· ἀπόφευγε νά ἀναγινώσκῃς ἐφημερίδας ἤ κοσμικά βιβλία, ἅτινα ἐρημοῦν τήν ψυχήν καί φέρουν ἀκηδίαν καί σύγχυσιν. Μή κατακρίνῃς τούς ἄλλους, διότι πολλάκις συμβαίνει οἱ ἄνθρωποι, μή γνωρίζοντές τινα, νά κατηγοροῦν αὐτόν, ἐνῷ οὗτος κατά τόν νοῦν εἶναι ὅμοιος πρός ἀγγέλους. Μή θελήσῃς νά γνωρίζῃς τάς ξένας ὑποθέσεις, ἀλλά μόνον τάς σεαυτοῦ. Φρόντιζε μόνον νά ἐμπιστεύησαι εἰς τούς γέροντας, καί τότε, ἕνεκα τῆς ὑπακοῆς, ὁ Κύριος θά σέ βοηθήσῃ διά τῆς χάριτος Αὐτοῦ.

Ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ ἐν τῷ κοινοβίῳ ἀπομακρύνεται κυρίως, διότι δέν ἐμάθομεν νά ἀγαπῶμεν τόν ἀδελφόν κατά τήν ἐντολήν τοῦ Κυρίου. Ἐάν ἀδελφός τις σέ προσβάλῃ καί σύ ἐκείνην τήν στιγμήν δεχθῇς ἐναντίον αὐτοῦ λογισμόν ὀργῆς ἤ κρίνῃς ἤ μισήσῃς αὐτόν, τότε θά αἰσθανθῇς ὅτι ἡ χάρις σέ ἐγκατέλειψε καί ἡ εἰρήνη ἀπωλέσθη. Διά τήν ψυχικήν εἰρήνην ὀφείλει νά μάθῃ ἡ ψυχή νά ἀγαπᾷ ἐκεῖνον, ὅστις προσέβαλεν αὐτήν, καί εὐθύς νά προσεύχηται ὑπέρ αὐτοῦ. Δέν δύναται ἡ ψυχή νά ἔχῃ εἰρήνην, ἐάν δέν ζητῇ παρά τοῦ Κυρίου ἐξ ὅλης τῆς δυνάμεως τό χάρισμα νά ἀγαπᾷ πάντας τούς ἀνθρώπους. Ὁ Κύριος εἶπεν: «Ἀγαπᾶτε τούς ἐχθρούς ὑμῶν», καί ἡμεῖς, ἐάν δέν ἀγαπῶμεν τούς ἐχθρούς, δέν θά ἔχωμεν εἰρήνην ἐν τῇ ψυχῇ. Ἀπαραίτητον εἶναι νά ἀποκτήσωμεν ὑπακοήν, ταπείνωσιν καί ἀγάπην, ἄλλως πᾶσαι αἱ μεγάλαι ἀσκήσεις καί ἀγρυπνίαι ἡμῶν ἀποβαίνουν μάταιαι. Γέρων τις εἶδε τοιαύτην ὅρασιν: Ἄνθρωπός τις ἔχεεν ὕδωρ εἰς σκάφην τινά, ἥτις ἦτο διάτρητος εἰς τόν πυθμένα. Προσεπάθει ἐπί πολύ ὁ ἄνθρωπος, ἀλλά τό ὕδωρ συνεχῶς διέρρεε καί ἡ σκάφη παρέμενε κενή. Ὁμοίως καί ἡμεῖς ζῶμεν ἀσκητικῶς, ἀλλά παραλείπομεν ἀρετήν τινα καί ἐξ αἰτίας αὐτῆς ἡ ψυχή μένει κενή.

Ὤ, ἀδελφοί, ἀθληταί Χριστοῦ, ἄς μή γινώμεθα ράθυμοι εἰς τήν ἄσκησιν καί τήν προσευχήν, ἀλλ᾿ ἄς μένωμεν ἀφωσιωμένοι εἰς τόν πνευματικόν ἀγῶνα δι᾿ ὅλου τοῦ βίου ἡμῶν. Ἐγνώρισα πολλούς μοναχούς, οἵτινες προσῆλθον εἰς τήν Μονήν μετά καιομένης ψυχῆς, ἀλλ᾿ ὕστερον ἐγκατέλειψαν τόν πρῶτον ζῆλον. Γνωρίζω καί ἄλλους, οἵτινες ἐφύλαξαν τήν πρώτην θέρμην μέχρι τέλους.

Ἵνα τηρήσωμεν τόν ζῆλον, πρέπει συνεχῶς νά ἐνθυμώμεθα τόν Κύριον καί νά σκεπτώμεθα: «Ἔφθασε τό τέλος μου καί ὀφείλω νά ἐμφανισθῶ ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ πρός κρίσιν». Καί ἐάν ἡ ψυχή διαμένῃ συνεχῶς ἑτοίμη πρός τό θάνατον, τότε παύει πλέον νά φοβῆται αὐτόν, ἀλλ᾿ ἔρχεται εἰς μετάνοιαν καί ταπεινήν προσευχήν, διά τῆς ὁποίας καθαίρεται ὁ νοῦς καί δέν θέλγεται πλέον ὑπό τοῦ κόσμου καί ἀρχίζει ἐν πνεύματι Χριστοῦ νά ἀγαπᾷ τούς πάντας καί νά χέῃ δάκρυα, προσευχόμενος ὑπέρ τοῦ κόσμου. Ὅταν ὅμως λάβῃς τοῦτο, γνώριζε ὅτι εἶναι δῶρον τοῦ ἐλέους τοῦ Θεοῦ, ὁ δέ ἄνθρωπος μόνος ἀφ᾿ ἑαυτοῦ εἶναι μηδέν, γῆ ἁμαρτωλός.

Εἶδον ἀνθρώπους, οἵτινες ἦσαν ἐνάρετοι, ὅτε προσῆλθον εἰς τήν Μονήν, ἀλλ᾿ ὕστερον ἐχαυνώθησαν. Εἶδον καί ἄλλους, οἵτινες ἦλθον διεφθαρμένοι, ὕστερον ὅμως ἐγένοντο ταπεινοί καί πρᾶοι, καί ἔχαιρεν ἡ ψυχή νά βλέπῃ αὐτούς.

Γνωρίζω μοναχόν τινα, ὅστις, ὅτε ἦτο νέος, παρέκαμπτε τά χωρία, ἵνα μή πέσῃ εἰς πειρασμόν, καί πρό ὀλίγου εἶπεν εἰς ἐμέ ὁ ἴδιος ὅτι ἐπί δύο ὥρας προσέβλεπε μετ᾿ ἐμπαθοῦς ἐπιθυμίας εἰς τόν κόσμον, τόν εὑρισκόμενον ἐπί τῆς γέφυρας πλοίου. Οὕτω δύναται νά ἀλλάξῃ ἡ ψυχή τοῦ μοναχοῦ καί νά ἐπιστρέψῃ εἰς τά κοσμικά πάθη. Καί ὅμως οὗτος ἦτο δέκα ἑπτά ἐτῶν νέος, ὅτε ἦλθεν εἰς τήν Μονήν, ἔνθα ἔζησε μοναχός ἐπί τριάκοντα καί πέντε ἔτη. Ἐκ τούτου εἶναι φανερόν ὅτι πρέπει νά φοβώμεθα μή σβεσθῇ ἐντός ἡμῶν ἐκεῖνο τό πῦρ, ὅπερ ἐνέπνευσεν ἡμᾶς νά ἐγκαταλείψωμεν τόν κόσμον διά τήν ἀγάπην τοῦ Κυρίου.

Πολλοί μοναχοί γνωρίζουν τήν χάρην τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Τό Ἅγιον Πνεῦμα εἶναι γλυκύ καί τοσοῦτον ἀγαπητόν εἰς τήν ψυχήν, ὥστε, καί ἄν ἴδῃ ὡραίαν κόρην ὁ μοναχός, μένει ἄτρωτος ἐκ τῆς σαρκικῆς ἐπιθυμίας.Ὅστις ὅμως ἔχει τήν χάριν μόνον ἐν τῇ ψυχῆ, ἐκεῖνος φοβεῖται εἰσέτι τήν ἁμαρτίαν, ἐπειδή αἰσθάνεται ὅτι ἕλκουν αὐτόν εἰσέτι τά πάθη καί ζῇ ἐντός αὐτοῦ ἡ ἁμαρτία.

Τινές ἔμαθον νά προσεύχωνται εὑρισκόμενοι ἐν τοῖς κινδύνοις τοῦ πολέμου, ὅπου φονεύουν μόνον τό σῶμα, ἡμεῖς ὅμως, οἱ μοναχοί, διεξάγομεν ἄλλον πόλεμον ἐντός ἡμῶν, ὅπου ὑπάρχει κίνδυνος νά ἀπολεσθῇ ἡ ψυχή. Διά τοῦτο ὀφείλομεν νά προσευχώμεθα μετά μεγαλυτέρας σπουδῆς καί θέρμης, ὥστε ἡ ψυχή ἡμῶν νά διαμένῃ πάντοτε μετά τοῦ Κυρίου. Ὀφείλομεν οὐχί μόνον νά καταφεύγωμεν εἰς Αὐτόν, ἀλλά καί συνεχῶς νά μένωμεν ἐν Αὐτῷ. Καθώς οἱ Ἄγγελοι πάντοτε διακονοῦν τόν Θεόν νοερῶς, οὕτω καί ὁ μοναχός πάντοτε ὀφείλει νά εὑρίσκεται νοερῶς ἐν τῷ Θεῷ καί νά μελετᾷ τόν νόμον Αὐτοῦ ἡμέρας καί νυκτός.

Ὁ νόμος τοῦ Θεοῦ εἶναι ὅμοιος πρός μέγαν, ὡραῖον κῆπον, ἐν τῷ ὁποίῳ ζῇ καί Αὐτός ὁ Κύριος καί πάντες οἱ Ἅγιοι Αὐτοῦ: Προφῆται, Ἀπόστολοι, Ἱεράρχαι, Μάρτυρες καί Ὅσιοι ταπεινοί ἀσκηταί. Καί ὅλοι ἐκεῖνοι συνήχθησαν θαυμαστῶς ὑπό τῆς εὐσπλαγχνίας τοῦ Θεοῦ· καί ἡ ψυχή χαίρει δι᾿ αὐτήν τήν ἁγίαν, μεγάλην καί θαυμαστήν Σύναξιν.

Πολλοί ἐπιθυμοῦν νά γνωρίζουν καί νά βλέπουν τόν βασιλέα, ἄνθρωπον θνητόν· ἀλλά νά γνωρίζῃς τόν Κύριον, τόν Βασιλέα τῆς αἰωνίου δόξης, εἶναι πολυτιμότερον πάντων.

Ὤ, ἀδελφοί, μελετᾶτε ἔτι πλεῖον τό Εὐαγγέλιον, τάς ἐπιστολάς τῶν Ἀποστόλων καί τά ἔργα τῶν Ἁγίων Πατέρων. Διά τῆς μελέτης αὐτῆς ἡ ψυχή θά γνωρίσῃ τόν Θεόν, καί ὁ νοῦς τοσοῦτον ἁρπάζεται ὑπό τοῦ Κυρίου, ὥστε ὁ κόσμος «λησμονεῖται» ἐντελῶς, ὡς νά μή ἐγεννήθη αὕτη εἰς τόν κόσμον.

Ὁ Κύριος ἔδωκεν εἰς ἡμᾶς τό Εὐαγγέλιον καί θέλει ἵνα ἡμεῖς ἀκολουθῶμεν αὐτό. Ἀλλ᾿ ἐκτός τούτου ὁ Κύριος διδάσκει ἡμᾶς καί διά τῆς χάριτος Αὐτοῦ. Ἐν τούτοις οὐχί πάντες δύνανται νά ἐννοήσουν τοῦτο, εἰ μή μόνον σπάνιοι, οἵτινες ταπεινῶς ἀπεξεδύθησαν τό ἴδιον θέλημα. Ἡμεῖς δέ ὀφείλομεν νά ἐρωτῶμεν τούς ἁγίους πνευματικούς καί οὗτοι θά ὁδηγήσουν ἡμᾶς πρός τόν Χριστόν, διότι εἰς αὐτούς ἐδόθη ἡ χάρις τοῦ «δεσμεῖν καί λύειν». Ὕπαγε εἰς τόν πνευματικόν μετά πίστεως καί θά λάβῃς τόν παράδεισον.

Εἶναι καλόν εἰς τόν μοναχόν νά εἶναι ὑπήκοος καί νά ἐξομολογῆται καθαρῶς, ὥστε νά γνωρίζῃ ὁ πνευματικός ὁποίας σκέψεις ἀγαπᾷ ἡ ψυχή αὐτοῦ. Ὁ τοιοῦτος μοναχός πάντοτε θά ἔχῃ εἰρήνην ἐν τῷ Θεῷ, καί ἐν τῇ ψυχῇ αὐτοῦ θά γεννῶνται θεῖοι λογισμοί, καί ὁ νοῦς αὐτοῦ θά φωτίζηται ὑπό τῆς χάριτος, ἡ δέ καρδία αὐτου θά εἶναι ἀναπεπαυμένη ἐν τῷ Θεῷ.

Ζῇ τοιοῦτος μοναχός ἐπί τῆς γῆς ἐν μέσῳ σκανδάλων καί παντοίων πειρασμῶν, ἀλλ᾿ οὐδέν φοβεῖται, διότι ἡ ψυχή αὐτοῦ ἐστερεώθη ἐν τῷ Θεῷ καί ἠγάπησεν Αὐτόν, καί ἡ ἐπιθυμία αὐτοῦ ὅλη εἶναι πῶς νά ταπεινώσῃ τήν ψυχήν αὐτοῦ, διότι ὁ Κύριος ἀγαπᾷ τήν ταπεινήν ψυχήν καί ἡ ψυχή γνωρίζει τό θέλημα τοῦ Θεοῦ, διότι ἔχει Αὐτόν τόν Κύριον Διδάσκαλον αὐτῆς.

Καί ἐν ταῖς ἡμέραις ἡμῶν ὑπάρχουν πολλοί ἀσκηταί, οἵτινες εἶναι εὐάρεστοι εἰς τόν Θεόν, ἄν καί δέν θαυματουργοῦν φανερῶς.

Ἀλλ᾿ ἰδού τό θαῦμα, ὅπερ εἶναι δυνατόν νά ἴδωμεν ἐν τῇ ψυχῇ ἡμῶν. Ἐάν ἡ ψυχή σου ταπεινωθῇ, ὅπως πρέπει, τότε ὁ Ἐλεήμων Κύριος θά δώσῃ εἰς αὐτήν χαράν μεγάλην καί κατάνυξιν. Ἐάν ὅμως ἡ ψυχή σου κλίνῃ ὀλίγον εἰς τήν ὑπερηφάνιαν, ἐμπίπτει τότε εἰς ἀκηδίαν καί σκοτισμόν. Περί τούτου ὅμως γνωρίζουν μόνον ἐκεῖνοι, οἵτινες ἐμμένουν εἰς τήν ἄσκησιν.

Ἐάν ἦλθες εἰς τήν Μονήν μετ᾿ ἀγάπης πρός τόν Κύριον, ἔστω καί οὐχί μεγάλης, καί λογίζησαι ὅτι ὁ Κύριος σέ ὁδήγησεν ἐνταῦθα καί Αὐτός κατευθύνει τούς γέροντάς σου, τότε ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ θά σκηνώσῃ ἐντός σου καί ὁ Κύριος θά δώσῃ εἰς σέ εἰρήνην καί διάκρισιν τοῦ καλοῦ καί τοῦ κακοῦ, καί ἡ ψυχή σου θά διώκῃ τό ἀγαθόν ἑκάστην ἡμέραν καί ὥραν, διότι ἐτέρφθη ἐν τῶ νόμῳ τοῦ Θεοῦ.

Ἐάν εἰσῆλθες εἰς τό Κοινόβιον, ἀνδρίζου καί ἄς μή ταράττηται ἡ ψυχή σου.

Ἐάν διακονῇς εἰς τόν ξενῶνα, ὁμοίαζε πρός τόν Ἀβραάμ, ὅστις ἠξιώθη νά φιλοξενήσῃ τούς τρεῖς θαυμαστούς Ὁδοιπόρους. Ταπεινῶς καί μετά χαρᾶς ὑπηρέτει πατέρας καί ἀδελφούς καί προσκυνητάς, καί θά λάβῃς Ἀβραμιαίαν ἀμοιβήν.

Ἐάν εἶσαι εἰς ἐργασίας μεταξύ ἀδελφῶν καί ὑπομένῃς τά τυχόν σκάνδαλα, τότε ὁμοίαζε πρός τούς διά Χριστόν σαλούς. Ἐκεῖνοι προσηύχοντο δι᾿ ὅσους ὕβριζον αὐτούς, καί ἕνεκα τούτου ἡ ἀγάπη τοῦ Κυρίου ἔδωκεν εἰς αὐτούς τήν χάριν τοῦ Ἁγίου Πνεύματος, καί ἦτο εὔκολον εἰς αὐτούς νά ζοῦν μετά τῶν ἀνθρώπων καί νά ὑποφέρουν παντοίας θλίψεις.

Ἐάν τελῇς διακόνημα τι, ἔστω καί ἄν διά τοῦ νοός διασκορπίζησαί ποτε, ὁ Κύριος εἶναι ἐλεήμων πρός σέ. Ὁ δέ παρήκοος μόνος ἀποδιώκει ἀφ᾿ ἑαυτοῦ τήν χάριν τοῦ Θεοῦ.

Ἐάν πάλιν ἡσυχάζῃς ἐντός κελλίου, τότε μιμοῦ τήν ἡσυχίαν Ἀρσενίου τοῦ Μεγάλου, ἵνα τό Ἅγιον Πνεῦμα κατευθύνῃ τό πλοῖον τῆς ψυχῆς σου.

Ἐάν τυχόν ἀποκάμῃς, ἐνθυμοῦ τούς ἐλεητικούς λόγους τοῦ Κυρίου: «Δεῦτε πρός Με πάντες οἱ κοπιῶντες καί πεφορτισμένοι, κἀγώ ἀναπαύσω ὑμᾶς» (Ματθ. ια´ 28). Τήν ἀνάπαυσιν αὐτήν λαμβάνει ἡ ψυχή ἐν Πνεύματι Ἁγίω διά τήν μετάνοιαν.

Ὁ Κύριος ἀγαπᾷ τήν ψυχήν, ἥτις ἀναζητεῖ Αὐτόν ἐξ ὅλης τῆς καρδίας, διότι Αὐτός εἶπε: «Τούς Ἐμέ φιλοῦντας ἀγαπῶ, οἱ δέ Ἐμέ ζητοῦντες εὑρήσουσι χάριν» (Παρ. η´ 17). Καί ἡ χάρις αὕτη μετά δακρύων ἕλκει τήν ψυχήν εἰς ἀναζήτησιν τοῦ Θεοῦ.