Εγκώμιο στην Υπεραγία Θεοτόκο

(Αγίου Επιφανίου, Επισκόπου Κωνσταντίας της Κύπρου)

Θέλοντας να μιλήσω εγώ ο ταλαίπωρος για την αστραφτερή ακτινοβολία της Θεοτόκου, τις φοβερές και ακατάληπτες δυνάμεις, το μυστήριο του ουρανού και της οικουμένης, το θαύμα, το ιλαστήριο, και προσπαθώντας να αναφερθώ στην υψηλότατη θεωρία και στο θαύμα με λεπτομέρεια, παρακινούμενος από το εσωτερικό σκίρτημα της καρδιάς μου, με κατέλαβε πολύς και μεγάλος τρόμος και φόβος. Γιατί η ενθύμηση της φρικτής θεωρίας για το πρόσωπο της Θεοτόκου, αφού γέμισε τρόμο τη ψυχή μου και φόβισε την καρδιά μου, δεν με τιμώρησε λίγο, αλλά με ταλαιπώρησε πολύ. Κατηγορεί το νου μου η μνήμη της πολύ μεγάλης θεωρίας, επειδή δεν έχει τη δύναμη να μιλήσει αφού πρόκειται για ακατάληπτο μυστήριο.

Ποιος είναι ικανός να αναφερθεί σε τέτοιο μυστήριο; Ποιο στόμα και ποια γλώσσα θα μιλήσει; Σαστίζει και δεν μπορεί να αρθρώσει λόγο. Τώρα θα τολμήσω να αναφερθώ στην Κυρία Θεοτόκο, όσο μπορώ. Και πάλι φοβούμαι, γιατί δεν έχω γλώσσα ικανή να περιγράφει τα πολύ μεγάλα και υψηλά. Γιατί είμαι, όπως ο Μωυσής, ισχνόφωνος και βραδύγλωσσος, και ούτε είμαι ρήτορας για να πω λόγους κατάλληλους για τη μεγαλώνυμη και Οσία και απειρόγαμη Θεοτόκο Μαρία την Μητέρα του Κυρίου, για την οποία με δυσκολία ανθρώπινη γλώσσα θα μιλήσει. Είναι αδύνατη και δειλιάζει γιατί δεν έχει κατάλληλο λόγο γι’ αυτήν. Αυτή και τις ουράνιες Δυνάμεις εξέπληξε. Απόρησαν όλοι οι Άγγελοι, οι Αρχάγγελοι, οι Αρχές, οι Εξουσίες, οι Θρόνοι, οι Κυριότητες, τα Χερουβίμ και τα Σεραφίμ. Όλες οι στρατιές των Αγγέλων γέμισαν με μεγάλο φόβο και τρόμο. Είδαν στη γη, μέσα σ’ αυτήν, αυτόν που βρίσκεται στους ουρανούς και ταράχτηκαν. Έβλεπαν την Παρθένο ως ουρανό και θρόνο, και ήταν γεμάτοι φόβο, γιατί είδαν τον Άναρχο που καθόταν σε θρόνο χερουβικό να βρίσκεται μέσα σε μήτρα Παρθενική.

Ω μακαρία ρίζα! Από που βλάστησε αυτή; Γι’ αυτήν ο προφήτης Ησαΐας με την πύρινη γλώσσα του φωνάζει: «Από τη γενεαλογική ρίζα τον Ιεσσαί θα φυτρώσει κλωνάρι και θα βλαστήσει άνθος απ’ αυτήν στον απόγονο αυτόν θα αναπαυθεί πνεύμα φόβου Θεού» (Ησ. 11, 1). Από τη ρίζα, δηλαδή από τη γενιά του Ιεσσαί, κατάγεται ο βασιλιάς Δαβίδ και από τη φυλή του η αγία Παρθένος, η οσία κόρη των οσίων ανδρών. Οι γονείς της Ιωακείμ και Άννα που με τη ζωή τους ευαρέστησαν τον Θεό, γέννησαν την αγίαν Παρθένο Μαρία, Ναό του Θεού και Μητέρα. Ο Ιωακείμ, η Άννα και η Μαρία, οι τρεις υπηρέτησαν την Αγία Τριάδα.

Ιωακείμ σημαίνει «ετοιμασία Κυρίου», γιατί απ’ αυτόν ετοιμάσθηκε ο Ναός του Κυρίου, η Παρθένος. Άννα δε, σημαίνει «χάρις», γιατί ο Ιωακείμ και η Άννα έλαβαν χάρη για να φέρουν στον κόσμο μετά από προσευχή την Αγία Παρθένο. Ο Ιωακείμ προσευχόταν στο όρος και η Άννα μέσα στον κήπο της. Αφού κυοφόρησε δε η Άννα την αγία κόρη Μαρία, γέννησε Ουρανό και θρόνο χερουβικό, γιατί αυτή είναι Ουρανός και Ναός και θρόνος. Μαρία σημαίνει Κυρία, αλλά και ελπίδα, διότι γέννησε τον Χριστό, την ελπίδα όλου του κόσμου. Σημαίνει ακόμα σμύρνα θαλάσσης· σμύρνα δε λέγει την αθανασία, όπως νομίζω, διότι επρόκειτο να γεννήσει το αθάνατο Μαργαριτάρι μέσα στη θάλασσα, δηλαδή μέσα στον κόσμο. Θάλασσα ονομάζει όλο τον κόσμο στον οποίον χάρισε η Παρθένος τη γαλήνη αφού γέννησε το λιμάνι, δηλαδή τον Χριστό.

Το μακάριο όνομα της σεμνής κόρης Μαρίας σημαίνει πάλι «Φωτιζόμενη», γιατί φωτίσθηκε από τον Υιό του Θεού και φώτισε όσους σε όλη τη γη πίστευσαν στην Τριάδα. Διότι η αγία Θεοτόκος Μαρία είναι Νύμφη της Τριάδος, ο θησαυρός της οικουμένης που δεν μπορεί να περιγραφεί, την οποίαν ο Γαβριήλ προσφώνησε με το «Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο Κύριος μετά σου». Μετά την προσφώνηση του Γαβριήλ ο Πατέρας από τον ουρανό ως αρραβώνα απέστειλε το Άγιο Πνεύμα. Ένωσε την Παρθένο με τον Μονογενή Υιό ως ουράνια νύμφη, την οποίαν ο Πατέρας αγάπησε, ο Υιός κατοίκησε σ’ αυτήν και το Άγιο Πνεύμα επόθησε.

Διότι αυτή είναι νύμφη και παστάδα, δηλ. νυμφικός θάλαμος και απ’ αυτή θα προέλθει ο Νυμφίος Χρίστος, το παρθενικό ένδυμα σύμφωνα με το λόγο του Προφήτη Δαβίδ· «Ο Θεός εγκατέστησε τη σκηνή τον στον ήλιο. Και ο ήλιος σαν Νυμφίος βγαίνει από το νυμφικό του δωμάτιο» (Ψαλμ. 18, 6). Ω πόθος αγνότητας του Νυμφίου. Τη δική του δούλη έχει Νύμφη και Μητέρα. Έτρεξε ο Γαβριήλ και έγινε προξενητής της Παρθένου, ενώνοντας το θυμίαμα του ουρανού και της γης, όπως κήρυξαν οι Προφήτες και σαφώς διατύπωσαν τον τρόπο του γάμου.

Πώς η Παρθένος είναι ταυτόχρονα ουράνια Νύμφη και Μητέρα, που πήρε το Άγιο Πνεύμα ως δώρο πριν το γάμο, ως προίκα δε τον ουρανό μαζί με τον Παράδεισο; Ζητούσε λοιπόν να γνωρίσει η Παρθένος εκείνον που ποθούσε και έλεγε^· Πού είναι ο Νυμφίος που ποθώ την ομορφιά του, που ξεπερνά τη λαμπρότητα του ήλιου, που η δόξα της είναι απερίγραπτη; Πού είναι το αιώνιο φως που ζητώ με μεγάλη επιθυμία; Πού είναι ο Ήλιος που ζητά ακτίνα; Πού είναι η κιθάρα των Χερουβίμ; Πού είναι ο Χριστός το ακοίμητο βλέμμα των Σεραφίμ; Πού είναι η προσκύνηση των αγγέλων, που φανέρωσε ο Γαβριήλ; Πού είναι ο μοναδικός και Μονογενής Υιός του Πατρός, τον οποίον η Παρθένος ποθούσε και αγαπούσε και αφού ζητούσε ασπάζεται;

Σ’ αυτήν ο Γαβριήλ είπε· Χαίρε Κεχαριτωμένη, η απέραντη χάρη της Αγίας Παρθένου. Χαίρε Κεχαριτωμένη, που είσαι στολισμένη με πολλές αρετές. Παρθένε, εσύ που κρατάς σαν λαμπάδα το άσβεστο Φως που είναι λαμπρότερο του ήλιου. Χαίρε Κεχαριτωμένη, το δόλωμα του νοητού άγκιστρου. Διότι σε σένα αγκίστρι είναι η Θεότητα. Χαίρε Κεχαριτωμένη, η νοητή Κιβωτός της δόξας. Χαίρε Κεχαριτωμένη, που είσαι η χρυσή στάμνα που έχεις το ουράνιο μάννα. Χαίρε Κεχαριτωμένη, που ως γλυκειά αστείρευτη πηγή ξεδίψασες τους διψασμένους.

Χαίρε Κεχαριτωμένη, νοητή θάλασσα, που έχεις το ουράνιο Μαργαριτάρι τον Χριστό. Χαίρε Κεχαριτωμένη, ο λαμπρός ουρανός, που έχεις μέσα σου τον Θεό που δεν χωρά στους ουρανούς. Χαίρε Κεχαριτωμένη, που ακτινοβολείς τον χερουβικό θρόνο της Θεότητος. Χαίρε Κεχαριτωμένη, που είσαι νοητός ουρανός και χώρεσες μέσα σου αστενοχώρητο τον αχώρητο Θεό. Χαίρε Κεχαριτωμένη, η στυλοειδής νεφέλη, η οποία έχεις μέσα σου τον Θεό που καθοδήγησε τον Ισραηλιτικό λαό μέσα στην έρημο.

Τι να πω; Πώς να εγκωμιάσω την πολυδοξασμένη; Γιατί μετά τον Θεό είναι ανώτερη απ’ όλους. Είναι ωραιότερη από τα Χερουβίμ και τα Σεραφίμ και από όλες τις αγγελικές δυνάμεις, που δεν μπορεί ούτε ουράνια ούτε ανθρώπινη ούτε αγγελική γλώσσα να την υμνήσει. Γιατί και αυτοί οι άγγελοι πρόσφεραν ύμνο και αίνο και τιμή και δόξα, αλλά δεν μπόρεσαν να την υμνήσουν όπως της άξιζε. Χαίρονταν δε οι άγγελοι ότι είχαν μόνο τον Θεό ανώτερό τους, αλλά η Παναγία Παρθένος έγινε ανώτερή τους αφού γέννησε στη γη τον επουράνιο Θεό, ώστε να ελκύσει στη γη στρατιές αγγέλων. Γιατί αυτή έγινε το μέσον που ένωσε τον ουρανό με τη γη.

Ω μακαρία Παρθένε, αγνή περιστερά, η ουράνια Νύμφη Μαρία, που είσαι Ουρανός και Ναός και Θρόνος της Θεότητος· εσύ έχεις τον Χριστό που είναι ο λαμπρός Ήλιος στον ουρανό και στη γη· είσαι η φωτεινή νεφέλη που έφερες στον κόσμο τον Χριστό σαν ολόλαμπρη αστραπή. Είσαι η ουράνια νεφέλη, που μέσα σου έκρυβες τη βροντή του Αγίου Πνεύματος και την κατέβασες στη γη. Εσύ έφερες την ορμητική βροχή του Αγίου Πνεύματος σ’ όλη τη γη για να καρποφορήσει η πίστη. Χαίρε Κεχαριτωμένη, η πύλη των ουρανών, για την οποία ο προφήτης είπε· «Αυτή η πύλη θα είναι κλεισμένη και κανείς δεν θα μπει ούτε θα βγει απ’ αυτήν παρά μόνον Κύριος ο Θεός» (Ιεζ. 44, 2).

Γι’ αυτή την πύλη και στο Άσμα των Ασμάτων ο Προφήτης λέει με σαφήνεια. «Είσαι κήπος κλεισμένος, αδελφή μου Νύμφη· κήπος κλεισμένος και πηγή σφραγισμένη» (Άσμ. Ασμάτ. 4,12). Έμεινε Παρθένος η αγία και σεμνή κόρη Μαρία, η φωτεινή νεφέλη, που είχε μέσα της τον Θεόν Λόγο, προς την οποίαν με βροντερή φωνή ο Προφήτης Ησαΐας είπε: «Να ο Κύριος κάθεται πάνω σε ελαφριά νεφέλη, και θα φθάσει στην Αίγυπτο» (Ησ. 19,1). Είσαι το αλατόμητον όρος, από το οποίο κόπηκε η πέτρα που έχεις, δηλ. ο Χριστός για την οποίαν ο σοφώτατος Δανιήλ αναφέρει: «Αποκόπηκε λίθος από το όρος χωρίς την επέμβαση ανθρώπινων χεριών» (Δαν. 2,45) εννοώντας ότι η Παρθένος γέννησε χωρίς μεσολάβηση άνδρα τον Χριστό που είναι η στερεά πέτρα.

Είσαι ο ναός, που έχει την ουράνια πέτρα τον Χριστό, η βροντερή νεφέλη που μέσα στη κοιλιά σου κράτησες την αστραπή· και συμφωνεί με το λόγο μου η Θεία Γραφή λέγοντας: «Η κοιλιά σου είναι θημωνιά σιταριού φραγμένη με κρίνα» (Άσμ. Ασμάτ. 7,3). Είσαι το άσπαρτο χωράφι που δέχθηκες το λόγο ως σπόρο σιταριού και βλάστησες ολόκληρο δεμάτι. Είσαι το νοητό καμίνι που έχεις μέσα σου το πυρ και τον άρτο της ζωής, δηλαδή τον Χριστό. Είσαι η οσία Μητέρα του Σωτήρα, που γέννησες τον σαρκωμένο Λόγο του Πατρός προς την οποίαν ο Ησαΐας είπε: «Να η Παρθένος, θα μείνει έγκυος και θα γεννήσει Υιόν που θα τον ονομάσουν Εμμανουήλ» (Ησ. 7, 14).

Ω αγία Παρθένε, Μητέρα του Κυρίου! Μακαρία Νύμφη που είσαι αχώριστη από την Τριάδα. Είσαι μακαρία απ’ όλες τις γυναίκες επειδή γέννησες ως βρέφος τον Δημιουργό των πάντων. Είσαι μακαρία απ’ όλες τις γυναίκες επειδή μόνον εσύ γέννησες στη γη τον ουράνιο Θεό. Είσαι μακαρία απ’ όλες τις γυναίκες επειδή θήλασε από τους μαστούς σου Αυτός που διατρέφει τα σύμπαντα. Είσαι μακαρία Θεοτόκε Αγία Παρθένε, που γέννησες τώρα Αυτόν που κάποτε δημιούργησε τον Αδάμ μέσα στον Παράδεισο,

Είσαι η Θεοτόκος επειδή γέννησες τον σαρκωθέντα Λόγο. Είσαι η Θεοτόκος, που κυοφόρησες τον Θεό Λόγον με μορφή ανθρώπου. Είσαι η Θεοτόκος γιατί αφού δέχθηκες τον Θεό Λόγον τον γέννησες με ανθρώπινη σάρκα. Είσαι η Θεοτόκος που μόνη εσύ γέννησες τον Μονογενή Υιό του Θεού, όχι προσωρινό Θεό, αλλά αιώνιον, Αυτόν που υπήρχε πριν από σένα και Θεό όλων, που γεννήθηκε από σένα. Είσαι το άσπιλο πρόβατο που γέννησε τον αμνό, δηλ. τον Χριστό. Είσαι η Δάμαλις που δεν δέχθηκες ζυγό και γέννησες τον Μόσχο δηλ. τον Χριστό. Είσαι η πνευματική τράπεζα της πίστεως που πρόσφερε στον κόσμο τον άρτο της ζωής.

Τι να πω; Πώς να εγκωμιάσω την πολυδοξασμένη; Γι’ αυτή την Οσία και Αειπάρθενο κόρη ο Θεός διά μέσου του Προφήτου λέει: «Από σένα θα προέλθει ένας άνδρας που θα γίνει άρχοντας του Ισραηλιτικοϋ λαού· η αρχή του ξεπερνά την αρχή των ημερών της δημιουργίας θα τον παραδώσει στους εχθρούς του και θα πονέσει όπως η γυναίκα που πρόκειται να γεννήσει. Τότε θα επιστρέψει το υπόλοιπο του λαού από την εξορία στους αδελφούς τους Ισραηλίτες. Τότε ο Κύριος θα επιβλέπει με στοργή και θα καθοδηγεί με δύναμη το λαό του».(Μιχ. 5,2) Ω αγία Παρθένε, που είσαι η μητέρα του αιωνίου Φωτός. Φωτός, που φώτισε στους ουρανούς τις στρατιές των Αγγέλων, Φωτός, που φώτισε το απερίγραπτο βλέμμα των Σεραφίμ.

Φωτός, που καταλάμπρυνε τον ήλιο. Φωτός, που φώτισε τα πέρατα του κόσμου με την Αγία Τριάδα. Φωτός, που είπε: «Εγώ είμαι το φως του κόσμου», «Εγώ ήλθα για να φωτίσω τον κόσμο». Φωτός, που αναλήφθηκε και φώτισε τα σύμπαντα στους ουρανούς και τη γη. Ω Παναγία Παρθένε, που ξάφνιασες τις στρατιές των Αγγέλων. Γιατί θεωρήθηκε παράδοξο θαύμα στους ουρανούς, γυναίκα να κρατά στην αγκαλιά της το Φως. Παράδοξο θαύμα για τους ουρανούς να υπάρχει άλλος χερουβικός θρόνος. Παράδοξο θαύμα για τους ουρανούς να είναι ο Υιός αυτής της γυναίκας ο Πατέρας όλων των αιώνων.

Παράδοξο θαύμα για τους ουρανούς η κοιλία της Παρθένου να έχει τον Υιόν του Θεού, Θεόν νυμφίον, τον Χριστόν. Παράδοξο θαύμα στους ουρανούς το βρέφος της Παρθένου να είναι ο Κύριος των Αγγέλων. Ω Παναγία Παρθένε, Μητέρα του Σωτήρα, που γέννησες τον Άναρχο Λόγο, τον σύνθρονο Υιό του Πατρός, τον ομοούσιον του Πατρός και του Αγίου Πνεύματος, που υπάρχει προαιωνίως με τον Πατέρα και το Πνεύμα, τον Δημιουργό ουρανού και γης.